Een sonderlinghe boeck in dye edel conste
Arithmetica
Numeracie oft minderinghe.
Onderwisinghe der
bediedinghe der linien ende middel spacien
Neemt voer v 1 tafel oft 1
bert e
trect daer op na dien ghi veel hebt te reken 6 of 7
lini
eu lanc
e
eu
verre v
malcanderen stade
/ e
laet van bou
ne
ga sommige lini midden doer
e de
eerste linie cruyswijs te mak
ende ghelijc verre van malcander als vander
tweetster totter derder / e
van derder totter vier &. e sulcke
lini
werden ghetrock
om menigerley nutte e ghewichte wil,
&, daer
na begint van eerster lini
[fo.11-verso]
en die lancx doer loopt e
climt opwaert totter vierder linien e op dat punct
daer de lini
bouen afscheyd
di maect een cruys / e van die
lini gaet
weder op totter vierder e
daer set we een cruys /
e also
voort aen so daer meer linien sijn tot op die vierde als dan claerlijck wort
ghesien de bediedinge der lini
als bou
in figur
oft cifer
gheseyt is als een rekenpninc op die
eerste linie bringet 1 op die an
linie 10 op die derde 100 e op die vierde
1000 &.
ghelijc dat bider opperste figueren ghesie is ooc ghelt een
yegelike spacie der opperster naester lini bediedinge
dat half deel e haer
naeste linie onder 5 mael tot lichter stadenisse
geeft a sijn natuerlike bediedinge / b 5 / c 10 / d 50 / e 100 / f 500 / g 1000 / h
5000 / i 10000 / k 50000 / l 100000 / m 500000 / n 1000000
[fo.12 recto]
Addicie oft sommeringhe.
Leert veel ghetal
te samen bringen wanneer v voer gheleyt wert te sommeren
alderley of veelley
munte ghewichte mate oft an saken so
neemt die bouen gheseyde linie distingueert oft teyket die
veld
met sulcker waer noeminghe ghelijck oft ghi wilt adder menigherley
munte so set in dat eerste velt bou
fl oft eenen gouden guld daer voer: in
dat an k.
maer tot Norenbosch lb. in dat derde . in dat vierde
heller / dier ghelijc doet met een
ander munte / maer yst ghewichte so scriuet
bou dat
eerste velt c / ouer dat an
lb. ouer dat derde loot ouer dat vierde quint / ouer
dat vijfste een penninck ghewichte e also yst ooc te
doen metter maten / daer na siet op alsulck seker getal
e legget
een yegelic ghetal op sijn linie e
spacie sijn bediedinge ooc
in dat velt sijnde waer ghelijc als ic wil leggen 9824fl so set eenen rekepenninc op der
linie spacie welc bediet 5000 e
daer na 4 rekenpningen op die
linie welcke dusent bringet voorder sal liggen / acht hont also trect
eenen penninc in de spacie v
vijf hondert / e gheuet drye
rekenpenningen v
hondert voor 24 legt 2 rekenpningen op die
linie daer on
e
vier rekenpningen
op die onste / daer na
legt in sulcker vormen die ghetalen die ghi ter tijt gheset adder wilt.
Een reghel.
Also dicwils als ghi mocht hebb
5 rekenpenningen op een linien alsoe legt
een daer voren en in de spatie e
alle tijt voor twee rekenpenninghen inde spatie legget
een inde linie daer naest bouen. Ghelijck ik wil adderen
[fo.12 verso]
Die proeue
gaet wt die substractie welcke dan wert naerder multiplicacie ghewijst.
Multiplicatie oft
meerderinghe.
Bewijst d'een getal bi dat an
te vermeer in welcke ghi
moet hebb
twee ghetal
dat eerste twelck wert ghemultipliceert. dat
an doer
welcmen multipliceert. Maer eerm
begint te multiplicer yst noot te
wet de
applicaci
des vingers aen die slincker hant / twelc dan ooc dient der
diuisien. Daer
also dicwils als ghi sedt den selu vinger die
d wiser
genot
wort op een linie so bediet sulcke linie ghelijc so veel als de eerste on aen te
beghinn
/ daer na gheeft die ander linie 10 / ende die derde 100 .&c.
Exemplum
Ic legghe d
vingher op de linie welcke hon heet / so wert
duysent thiene / thien duysent hon
honderdt duysent duysent .&c. [fo.13 recto]
Vvanneer ghi nu wilt multiplicer
so legt altijts on de twee
ghetalen die grpptste op die linie e
die an
nehout inden sin oft scrijftse op die tafele.
Die eerste Reghel.
Vvanneer ghi hebt gheleyt die ordinancie dat een ghetal op die linie e hebt die
an inden
sin / soe neemt of die opperste linie daer io rekenpenninghen liggen so hebben
die an
linien daer na opwaert de bediedinghe ghelijc nv hier bouen gheseyt is inde
applicacien der figueren e
heft eenen rekenpninc op
e voer
den seluen legt dat ander ghetal dwelc v d inden sin is
e doet
also dicwils als daer een
penninck is / daer na climt ne op die ander
linie e
doet ghelijc te vor
/ e
so tot op de al
leste pningen
dat daer met en blijft.
Die ander reghel.
Vvanneer dan wort gheuonden eenen rekenpenninc in een spacie soe laet den
vinger op die linie naest daer over / e legt dat
behoud
ghetal dat ghi inden sin hebt e
daer neuen merct altijts in die multiplicacie ghelijc
inder addicie gheseyt is wanneer comen 5 rekenpningen oft
meer op een linie oft 2 in een spacie hoe dat dan te doene is. Exempel. Ic wil
multipliceren 66 door 96 set also
96
66
Maect ghelijck hier naer.
[fo.13 verso]
Die proeve heeft haren oorspronc
wt der diuisi
als oock hier na wert gheleert.
Substractie oft aftreckinghe.
Openbaert de wise te trecken een ghetal van dat an in welcke is
noot te weten die resolucien.
Resolueren.
Is wanneer ghi neemt eenen rekenpenninc op een linie e legt daer voren
een in dat spaci
onder e
rekpenningen
op de linie naest der spaci of neemt een
rekpninc
in die spacie e
legt 5 rekenpenninghen op die naeste linie daer onder
ghelijck yst te resolueren 1000 e
500 staet also dat ghi siet.
[fo.14. recto]
Vvanneer nv is gheleyt dat ghetal v
welck
m
wil treck so siet
neerstelic dat daer wert ghetoghen e een yegelick
ghetal van
linien oft spacie sijnder bediedingen ghelijc als ic wil aftrecken
7999 van 21345 so merct op die vierde lini met dier spacie daer af ghi moecht
hebben 7000 e
e mach sulck ghetal nyet vond worden so
gaet opwaert e
resolueert eenen rekenpenninc ghelijc gheleert is / so doet ooc
met 900 op die derde linie metter spacie e also met 90
e 9 op
de onste
tweetste linie e
den spaci
ghelijc ghi hier siet.
[fol. 14 verso]
Proeue der addicien.
Set die somme op die linie e
trect daer af dat getal diemen heeft gheaddeert so
dan die rekenpningen
alle opstaen so is sulcke addicie oprecht.
Proeue der substractien.
Addeert me
die ghetal
welcke ghi ghesubstraheert hebt tott ouer
ghebleuen oft residuo e
so dan we
commet dat ghetal v
welcken ghi hebt ghesubstraheert so is sulcke
subsctractie recht.
Diuisio odt deylinghe: Deylt deen
ghetal doer dander.
Die eerste reghel.
Legghet die ghetal
welcke te deylen is op de linie tegen die rechte hant e hout den
deylder inden sin / daer na grijpt mett vingher op de
slincker side op die ouerste linie der rekenpningen met
anderinge
der bediedenisse [fo.15. recto] der lini e siet oft merct
oft ghi den deelder hebb
moecht so dat niet en can ghesijn so grijpt ooc de
naeste linie newaerts
e
het daer op so lange tot dat ghi den deylaer hebb moecht
e so
dicwils als ghi d
deylder neemt so dicwils legget eenen rekenpninc op die
linie daer op die vingher is. Die
ander reghel. Vvaneer ghi den deylder niet en moecht hebben so neemten half
so ghi cont / e
legget eenen rekenpenninc in die spaci onder de
linien daer op d
vingher is ende resolueret soot noot is.
Ic wil deylen 22838 bi 19 settet also.
Proeue der multiplicatien.
Deylt dat ghetal dwelc
gecom
is doer dat een ghetal der tween welc ghi te sam hebt
ghemultipliceert so coemt die ander. Proeue der diuisien.
[fo.15. verso]
Multipliceert de quotient dats tghetal dat daer ghecomen is wter deylinge doer
den deylaer so coemt weder dat ghetal welc m ghedeylt heeft
/ maer so wat is ouerbleuen dat doet daer toe &c.
Hier is te wet dat die
duplicacie e
mediacie op dat cifer e linien niet
ans en is
dan multiplicacie e
diuisie als dupler
is doer 2 multipliceren / e medieren is
doer 2 diuideren.
Hier na
volget ghewichte munte ende mate van veel diuersche plaetsen ende steden.
Ga naar het vervolg van de tekst