ABSTRACTS

Promotie Marjolein Kool
Die conste vanden getale. Een studie over Nederlandstalige rekenboeken uit de vijftiende en zestiende eeuw
(The Art of numbers. A study of Dutch arithmetic textbooks from the 15th and 16th Centuries.)

Utrecht, 9 februari 1999 om 14.30 uur
in het Academiegebouw, Domplein 29 te Utrecht


Samenvatting

Rekenmeesters uit de vijftiende en zestiende eeuw legden de basis voor de hedendaagse rekenwoordenschat.

In de vijftiende en zestiende eeuw moesten koop- en ambachtslieden en beoefenaars van administratieve en financiële beroepen bedreven zijn in 'die conste vanden getale', dat wil zeggen het schriftelijk rekenen met de 'moderne' Hindoe-Arabische getallen. Uit Nederlandstalige rekenboeken leerden ze de beginselen van deze nieuwe rekenkunde en ook allerlei rekenregels waarmee praktische vraagstukken over het kopen, verkopen en ruilen van goederen, het wisselen van geld, het berekenen van rente en dergelijke opgelost kunnen worden.
De auteurs van deze rekenboeken probeerden de nieuwe rekenkunde zo goed mogelijk te onderwijzen. Ze zorgden voor veel oefeningen, voorbeelden en herhalingen en ze gingen er steeds vaker toe over om de beschikbare Latijnse rekentermen aan te passen aan het Nederlands of te vertalen door bestaande of nieuwe Nederlandse woorden. Ze gebruikten elkaars rekenboeken, namen rekentermen van elkaar over, voegden nieuwe toe en gaandeweg ontstond er een grote hoeveelheid synonieme Nederlandse rekentermen. Simon Stevin heeft voor zijn De Thiende uit 1585 geput uit deze voorraad Nederlandse rekentermen van zijn voorgangers. Veel rekentermen uit de vijftiende en zestiende eeuw, zoals aftrekking, breuk, deler, optellen, rekenkunde, teller, vermenigvuldigen en andere, zijn tot op de dag van vandaag in gebruik gebleven.

Aan het proefschrift is een diskette toegevoegd met een glossarium van 1936 rekentermen, voorzien van betekenisomschrijvingen, vindplaatsen en citaten, die men op verschillende manieren kan selecteren en ordenen. Dit electronische glossarium kan de basis vormen voor nader taalkundig en wiskundig historisch onderzoek en het is een aanvulling op het Middelnederlandsch woordenboek en het Woordenboek der Nederlandsche Taal.