Een sonderlinghe boeck in dye edel conste


Arithmetica

met veel schoone perfecte regulen / als Die numeracie vanden ghetale metten speci int geheele / e int ghebroken. Die regule van dryen int gheheele e int ghebrok. Die regule van een valsche positie / e twee valsce positien van diueersche gewichte / mate / e ghelde. Ooc hebdy die regule Cos / die langhe verborghen heeft gheweest / welcke regule is die dore van alle questien. Dese regule hebdy met haer specien / als Numeratio / additio / substractio / multiplicatio / e divisio / e met haer egaliacie oft ghelikinghe / e met die regule der quantiteyt / nnex der regulen Cos. It van alle coopmscapp / als van laken / speceri / en merceri / diem vercoopt bi gewichte / mate / e nmer e dat selue ooc te werck doer die regule van practik. Die regule van geselscap / met diueersche inlegge. Ooc die selue regule met diueerscen inlegge / met diuersc tide. Die regule van smaeldeelinge oft omstellingen bid transpoorten vanden landen / profitelijc voer alle ontfanghers v subuencien. Die regule van mangelinge / van assayen van goude / e van siluer /e van mannen van wapenen. De fabrike van d'wijnroed oft visier roed / e het vser v di. De practike van eenen sticke lants te meten also wel dat onbegangelijc is midts den water / oft anders / als dat beganghelijk is. Ghecalculeert e versaemt met grooter naersticheyt / bi Gielis vand Hoecke. E gheprent Thantwerpen op die Lombaerde veste. By mi Symon Cock.




Aanvullende gegevens:
Gielis vanden Hoecke, Een sonderlinghe boeck in dye edel conste Arithmetica; 180 folianten (recto en verso) en 5 ongenummerde pagina's met inhoudsopgave en errata ervoor. De proloog kwam niet voor in de inhoudsopgave; die is hier onderaan toegevoegd. Geen voetnoten.
Volgens foliant 180 verso ``Gheprent Thantwerpen op die Lombaerden veste teghen die gulden hant ouer by mi Symon Cock. Int Jaer ons Heeren. M.CCCC. ende XXXVII. den IX. dach Februarij.
De pagina's zijn genummerd naar het foliant-nummer met een aanduiding [fo.n] (met n een natuurlijk getal) i.p.v. het gebruikelijke "pag." en bovendien een extensie "recto" of "verso". Voor de letters met een streepje erboven is gebruik gemaakt van een extra tekenset die bestaat uit een serie ingescande symbolen die met het \overline-commando in Latex zijn gegenereerd uit het standaard Times-Roman lettertype (, , , etcetera). Het voordeel van deze extra tekenset is dat geen transcriptieregels hoefden te worden toegepast; het nadeel is dat de HTML-opmaak geen rekening houdt met symbolen: de jpg-letters worden behandeld als tekens waarvoor en waarna mag worden afgebroken.
De Romeinse cijfers in de inhoudsopgaven ontbreken in het origineel, en zijn hier slechts toegevoegd om de paragraaftitels in de inhoudsopgave te kunnen behouden. Een ander nadeel van de extra tekenset is namelijk dat de aldus gegenereerde symbolen uit de toon vallen wanneer ze binnen de grenzen van de gewone HREF-commandostructuur vallen. De opdeling in stukken is in tamelijk willekeurige brokken geschied: het zestiende eeuwse origineel bestaat vrijwel uit één brok tekst, waarin de paragraafkopjes slechts nog opvallen omdat ze iets gecentreerd zijn. Aan de hand van de inhoudsopgave en met het oog op de lengte van de bestanden is voor een opdeling in stukken gekozen.
De bedoeling is dat het boek in zijn geheel wordt opgenomen. Voorlopig is nog slechts een gedeelte beschikbaar.




Die tafel van desen boecke.


I Numeracie fo.1.
II Addicie fo.2.
III Proeve v addicie fo.3.
IV Substractie fo.3. e 4
V proeve v substractie fo.4.
VI Multiplicacie fo.4.5.6.
VII Proeve van multiplicacie fo. 6.
VIII Divisio fo. 6.7.8.9.
IX Proeve v divisie fo. 9.10.
X Van abbreuiacien oft minderinghen van groote fractien tot cleene fo. 10.11.
Die specien op de linien metten penninghen
XI Numeracie fo.11.
XII Addicie fo.12.
XIII Multiplicacie fo.12.13.
XIV Proeve van multiplicacie fo.13. e 15.
XV Substractie fo.13.14.
XVI Proeve v addicie fo.14.
XVII Divisio fo.14.15.
Die ghewicht / munte / e mate v diueersce sted
XVIII Ghewichte van Troyen fo.15.
XIX Penninc gewichte fo.15.
XX Vander mate van Antwerpen fo.16.
XXI Vlaemsche munte fo.16.
XXII Ghewichte van Weenen fo.16.
XXIII Mate v Oostrijc fo.16.
XXIV Norborchsche mt fo.16.
XXV Oostenrijcx munte fo.16.
XXVI Hongersche munte fo.16.
XXVII Tghewichte / mt / e mate van Vrancuoort fo.16.
XXVIII Ghewichte / mate e munte van Lyoens fo.17.
XXIX Ghewichte van Venegi fo.17.
XXX Ghewichte van Florenc fo.17.
XXXI De tellinge des tijts eod Die reductie van ghewichte / munte e mate v het groot te brengen int cleyne. fo.18. e .19.
XXXII Addicie v ghewichte / e mate / van diueersche sted fo.19.20.21.22.
XXXIII Substractie van ghewichte / munte / e mate / v diueersce sted fo.22.23.
XXXIV Proeue v addicie e substractie fo.23.
Hier na volghen die specien int ghebroken.
XXXV Numeracie fo.24.
XXXVI Minderinghe van ghebroken fo.24.
XXXVII Reductio fo.24.
XXXVIII Addicio fo.25.26.27.
XXXIX Substractie fo.27.28.
XXXX Proeue van substractie e addicie fo.28.
XXXXI Multiplicacie fo.28.29.
XXXXII Diuisio fo.29.
XXXXIII Proeue van multiplicacie e diuisie fo.30.
XXXXIV Dye regule van dryen int gheheele fo.30.31.
XXXXV Die regule van dryen op de linien fo.31.
XXXXVI Die regule van Dryen int ghebroken fo.32.33.
XXXXVII Die proeue fo.33.34.
XXXXVIII Van questien int ghebroken fo.34.35.
XXXXIX De fractien te deel bi proporcien fo.35.36.
L Die regule der valscer positie fo.36.37.38.39.40.41
Van R. quadrata oft wortel des ghetals.
LI Numeracie fo.41
LII Reductio fo.41.42.43
LIII Om den wortel te trecken wt een getale fo.43.44.
LIV Om den wortel te trecken wten ghebroken fo.44.
LV De proeue fo.44.45.
LVI Extractie in Radix cubica fo.45.46.47.
LVII Proeue fo.47.
LVIII Extractie in R. cubica int ghebroken fo.47.
LIX Extractie in R. quadrata van een onperfect nommer fo.47.48.
Hier na volghen die specien om te wercken inden onperfect R. als in numerus surdus / so wel int ghebroken als int gheheele.
LX Numeracio fo.48.
LXI Addicio fo.48.49.
LXII Substractie fo.50.51.
LXIII Multiplicacie fo.51.52.53.
LXIV Diuisie fo.53.
LXV Addicie in cubica. fo.53.54.55.
LXVI substractie in cubica. fo.56.
LXVII Multiplicacie in cubica. fo.57.
LXVIII Diuisie in cubica fo.58.59.
LXIX Die proeue fo.59.
Die specien in Cubica int ghebroken.
LXX Addicie fo.59.60.
LXXI Multiplicacie fo.60.
LXXII Diuisie fo.60.61.
LXXIII Van die proportien fo.61.62.63.64.
Hier volghen die tafel vanden specien der edelder regule Cos.
LXXIV Numeracie fo.64.65.
LXXV Addicio fo.65.66.
LXXVI Substractie fo.66.67.
LXXVII Multiplicacie fo.67.68.
LXXVIII Diuisio fo.69.70.
Hier na volghen die specien in de regule Cos int ghebroken.
LXXIX Numeracie fo.70.71.
LXXX Reductie fo.71.72.
LXXXI Addicie fo.73.
LXXXII Substractie fo.74.
LXXXIII Multiplicacie fo.75.
LXXXIV Diuisie fo.75.76.
LXXXV Die egaliatie oft ghelikinghe inde regule Cos fo.77. tot 87.
LXXXVI Van geometrye in de regule Cos fo.88.89.90.91.
LXXXVII Van progressien fo.92.93.94.
LXXXVIII Die regule van allen coopmanscep fo.94.
LXXXIX Item alle coopmanschappen als van laken / speceri e mercerien dyemen vercoopt bi ghewichte / mate / e nmer / te wercken doer de regule van practik seer lichte / ghereet e profitelic
XC Om tghewichte van den goud penning te hebb int ingels gewicht fo.109.
XCI Tselve te hebb in pennic ghewichte. fo.110.
XCII Om te wet de weerde v den goude in inghels ghewichte. fo.110.111.
XCIII Om te hebb dye weerde vand penninc ghewichte. fo.111.
XCIV Om te hebben die weerde v yegelik pninc. fo.112.
Vanden alloye
XCV Om te hebb het alloy v elcker stoffen in inghels ghewichte. fo.113.
XCVI Om tselue te hebb in penninc ghewichte. fo.114.
XCVII Om een billioen te beter. fo.114.
XCVIII Om een billioen te arger. fo.115.
IC Addicie in billioen fo.115.
C Addicie in billioen fo.115 tot .118.
CI T selue doer de regule cos fo.119 tot .121.
CII Substractie int billioen folio.121.
CIII T selue doer cos fo.123.
CIV Om te eualueren een billioen fo.123.
CV Om te verander penninc ghewichte in inghels ghewichte fo.124.
CVI Om te veranderen alloys ghewichte in inghels ghewichte fo.124.
CVII Om die sineringhe vand goude fo.125.
CVIII Om die sineringhe vanden vergulden siluer fo.126.
CIX Om te alloyeren int gout. fo.127.
CX Om een alloy te beteren fo.128 tot 131.
CXI T selve doer die regule cos fo.132 tot 134.
CXII Om te alloyer bi substractien fo.134.
CXIII Die eualuatie vand goude fo.135.
CXIV Die eualuatie vand goude dat gemengt is fo.136.
Den generael der mte
CXV Eerst vden siluer. fo.137.
CXVI Om te weten die tailite. folio.137.139.
Van den goude.
CXVII Te mak den generael der munte fo.139 tot 141.
CXVIII Vanden afsaye vanden siluer fo.142.
CXIX Dat iugement vanden afsaye fo.143.
CXX Die regule van gheselscape fo.143.144.
CXXI Tselue doer de regule cos fo.145.
CXXII De regule van gheselscape metter tijt fo.146.
CXXIII Tselue doer de regule cos fo.147.148.
CXXIV De regule van gheselscape metter factoer fo.148.149.
CXXV Dye regule van smaeldeelinghe fo.150.151.152.
CXXVI Doer de regule Cos fo.153 tot 155.
CXXVII Die regule van mangelinghe. fo.156 tot 158.
CXXVIII Tselue doer die regule cos fo.159.
CXXIX v voyag fo.159 tot 162.
CXXX Tselue doer de regule cos fo.163.
CXXXI Die fabrike / oft het mak van der wijnroed / e het vseren van dien. fo.164.
CXXXII Om te met alhande maniere v vaten. fo.169.
CXXXIII Om te vinden die Roomsce indictie / Die feriale sondachletter / Dat guld ghetal / E die epacta. fo.171.
CXXXIV Om te vind den slotel v de movei feestdag / en om d paesscen te vind op die vinghers. fo.172.
CXXXV Een excellent tractaet vde practike van lantmet ghestelt bi 8 regul fo.172.
CXXXVI Om stick lants beemden oft meersscen te meten dye nyet beganghelijck en sijn ghestelt bi 3 regul fo.175.




Die errata in desen boeck.
fo.19 de leste regule voer 1 sierlinc sedt 2 sierlinc.
fo.20 de eerste side voer 73 lb. stelt 63 lb
fo.20 dye tweede side voer 29 amen 23 echtrinc inde somme totale stelt 30 amen 1 echttrinck
fo.21 die eerste side voer 45 florins stelt 75 florins / e inde selue side voer 80 . stelt 95 . inde totale somme.
fo.35 de tweede side de 17 regule oder 1/2 meer 4 stelt 1/3 meer 4.
fo.37 die tweede side inde tweede regule voer 76 stelt 66 en voer 77 stelt 67.
fo.39 die eerste side voert derde + als +14 2/3 stelt -14 2/3
fo.39 die eerste side die 14 regule voer 337 2/3 stelt 337 1/3
fo.39 dye tweede side die 7 regule voer 516 2/3 stelt 513 1/3 e in die 8 regule voer 1836 2/3 stelt 1833 1/3.
fo.43 de tweede side die 13 e 15 regule voer 18 stelt 8
fo.44 dye 2 side de 14 regule voer 14 1/6 stelt 24 1/6
fo.63 de eerste side de leste regule voer 4 teghen 3 stelt 4 teghens 5.
Hier volcht die prologhe.



[fo.1. recto]

A Rithmetica die ghemeynlijc genaemt wert Algorisme / e is een van d sev vrie consten / e is tbeghinsel v Mathematica / bi den welcken dat de and drie Geometria, Astronomia e Musica niet begrep en mogen werd sonder dese conste. Bi weleker const metter Geometrie gevond zijn alle de dwersche Motus oft roersels e lopen v allen d spher des hemels v van circulen eccentriqu / oft differenten equant exiciquels / e decliue circulen / als vander mane. Ooc eclipsen v sonne e mane. De thieste spere wert gemoueert oft gheroert bi een mouemte / de werelt ront om binnen wat min dan eenen natural dach / dat is te seggen binn 24 vren. De negenste is geroert na 2 loop / de 8 wert geroert na 3 loop / e de nauolgende sper van ghelijcke. Saturn wert gemoueert bi 6 lop. Jupiter bi 6. Mars bi 6. Sol bi 4. Venus bi 9. Mercurius by 10, e Luna bi 5. E werd gemoueert naer alle dese dweersche loop teene male oft teene gad. In dese boec wert ghestelt tbeste wt veel diueersche boecke / Als wt latijnsche / ouerlantsce / ytaliaansce e walsce boeck



Ga naar het vervolg van de tekst